ONTDEK EEN UNIEK MARINESCHIP UIT DE JAREN '50 IN HARTJE MARITIEM VLISSINGEN
Conservator Rob Schouw bezocht onlangs een basisschool in Middelburg en liet de leerlingen kennismaken met de maritieme wereld. De kinderen kregen daarbij een actieve rol en vulden al luisterend de namen van de ruimtes aan boord in op een dwarsdoorsnede van het schip. Rob simuleerde ook lopende door de klas – met een boek achter zich aan – hoe een roer werkt en hoe je toplichten op een donkere zee waarneemt. Volgens de juf hingen ze aan zijn lippen! (Dat geloven we graag!)
… om precies te zijn: een fraai model van Hr.Ms. Veere (M842)! Dit schip was een van de mijnenvegers van de Dokkum-klasse en was van 1955-1986 in dienst. Het werd gebouwd op de werf van Smit & Zn. te Kinderdijk en niet te water gelaten maar met een kraan te water gezet. In 1972 werd het omgebouwd tot mijnenjager. Dankzij een schenking van de heer Degenaar is het model nu aan boord van museumschip Mercuur in Vlissingen te bewonderen.
Museumschip Mercuur kwam onlangs in het bezit van een wapenschild van Hr.Ms. Onverschrokken. Het heraldische scheepsembleem werd in 1959 ontworpen door de afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf en na advies door de Hoge Raad van Adel op 31 december 1959 vastgesteld. De beschrijving luidde: “In azuur, een zittende griffioen van goud, gebekt en genageld van keel”. Keel is een van de vijf heraldische kleuren en betekent rood. Genageld is eveneens een term in de heraldiek, gebruikt wanneer van een dier in een wapen de klauwen van een andere kleur zijn dan het dier zelf bijvoorbeeld een rode leeuw, genageld van blauw.
Het embleem verbeeldt de griffioen, een mystiek dier, voorgesteld door de bovenste helft van een adelaar op het lichaam van een leeuw. Symbool van uitgestrekte heerschappij, scherpzinnigheid en overleg met omzichtigheid en doorzicht. Het verstand van de adelaar, gepaard aan de kracht van de leeuw.
Hr.Ms. Onverschrokken lag op dat moment (in 1959) in conservatie en werd pas in 1971 weer in dienst gesteld, kort voor de verbouwing tot torpedowerkschip. Tot 1 mei 1973 droeg het schip nog de naam Hr.Ms. Onverschrokken en werd daarna herbenoemd in Hr.Ms. Mercuur, de traditionele naam voor torpedowerkschepen binnen de Koninklijke Marine.
Tijdens de kerstborrel kreeg ons bestuurslid en oud-voorzitter Niek Peters onverwacht bezoek: burgemeester Van den Tillaar van Vlissingen speldde hem de Zilveren Vlissingse Fles op. Deze onderscheiding is voor mensen die zich op politiek, cultureel of maatschappelijk gebied bijzonder inzetten voor Vlissingen, Souburg of Ritthem en wordt maar een enkele keer uitgereikt, aldus de burgemeester.
“Hij is één van de oprichters en grote voorvechters geweest van de Stichting Maritiem Erfgoed Vlissingen”, vertelt Van den Tillaar. “Daar is deze Mercuur natuurlijk het paradepaardje van.” Volgens de burgmeester zet Peters zich op meer manieren in om de maritieme geschiedenis van Vlissingen aandacht te geven. “En dat is gezien de geschiedenis van onze stad een heel belangrijk thema.” Ook de Biber, zijn inzet voor Sail Vlissingen en twaalf jaar lid van de gemeenteraad staan op zijn erelijst.
Ook de PZC en Omroep Zeeland en de Vlissingse Internetbode besteedden aandacht aan de uitreiking.
Dit schilderseizoen stond en staat in het teken van het schilderen èn restaureren van de stuurboord scheepshuid. Inmiddels hebben de vrijwilligers een dikke dertig meter achter de rug. Het weer zat met deze lange en droge zomer mee, al was het regelmatig snik- en snikheet en kon er alleen in de ochtenduren veilig gewerkt worden. We hebben bewust voor de stuurboordzijde gekozen om als eerste aan te pakken omdat de bewoners langs het Dok van Perry hier op uitkijken. Dat het niet een kwestie van “even met de kwast erover” zou worden was van meet af aan duidelijk. Ook is onze dame binnen afzienbare tijd van haar “zwarte snoet” verlost. Een overzicht.
GRONDIGE KLUS MET HERGEBRUIK
Plankje voor plankje werd het wrijfhout (de zichtbare beplanking die op de scheepshuid is getimmerd) nagelopen, indien in slechte conditie verwijderd en vervangen door een op maat gebracht nieuw stuk hout. Nieuw is niet het goede woord. We hebben hier gebruikt hout voor ingezet, omdat dat prima voldoet en omdat nieuw hout momenteel een vermogen kost. Tijdens deze restauratieklus kwamen we aardig wat rotte plekken en “snel oplapwerk” uit het verleden tegen, dus het was meer dan een schilderklus. Het houtwerk werd – voor zover nog goed – eerst kaal geschuurd en vervolgens van een nieuwe grondlaag en twee lagen marinegrijs voorzien. Met de kwast en handmatig, want alleen zo wordt het hout diep doordrenkt en kan weer heel wat jaren mee.
We hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om ook de afwatering na te lopen en te verbeteren, zodat regenwater niet meer direct langs de scheepswand loopt en daar vieze sporen achterlaat., zie de video hierboven. Tijdens Open Monumentendag kwam het met bakken uit de hemel en was goed te zien dat de afwatering prima verloopt.
VERSCHANSING VERVANGEN
Na de restauratie van de ra (in 2019) en de mast (2021) en nog zo het een en ander is er aan boord heel wat kennis opgedaan over hoe om te gaan met houtrestauratie. Dat kwam ook weer van pas bij de vervanging van een slecht deel van de verschansing aan stuurboord. Niet bepaald een dun stukje hout, dus moest het rotte deel eerst uitgekapt worden. (zie foto) Een nieuw stuk hout werd op maat gemaakt en met speciale componentenlijm weer ingezet. Wie nu aan boord komt ziet er niets meer van!
AFSCHEID VAN DE ZWARTE SNOET NADERT
Wie ons schip wat beter kent en wat meer thuis is in hoe schepen er uit horen te zien, viel de “zwarte snoet” van onze oude dame al op. Inderdaad: de zwarte waterlijn markering zat richting voorschip veel te hoog toen we het schip in 2017 overnamen. We moesten het er maar even mee doen, prioriteit 1 was de restauratie en inrichting als museumschip, die inmiddels achter de rug is. Inmiddels is het eerste deel van de waterlijn aangepast:
Natuurlijk wisten de Zeeuwen van de vele bunkers in de Walcherse duinen en aan de Vlissingse boulevard. Daar zaten immers in oorlogstijd de Duitse troepen als deel van de beruchte “Atlantikwall” om een geallieerde landing af te slaan. Na de oorlog bleven diverse locaties verboden gebied en rezen her en der geheimzinnige antenne-installaties op uit de duinen.
Maar dat in de Koude Oorlog (1945-1991) in bunkercomplexen in en rond Vlissingen onder andere een geheim maritiem hoofdkwartier van de NAVO en de Nederlandse marine was gevestigd was eigenlijk alleen ingewijden bekend. En ook zij waren vanwege de geheimhouding lang niet altijd van alles op de hoogte.
Dankzij archiefonderzoek en gesprekken met betrokkenen is nu voor het eerst een omvattend beeld gereconstrueerd van de inzet van mensen en middelen voor de maritieme verdediging die vanuit Zeeland gecoördineerd werd. Ruim 4.500 marinemensen stonden in de regio stand-by in de Koude Oorlog.
KOUDE OORLOG
Aan het einde van de oorlog in West-Europa namen de spanningen tussen de westelijke geallieerden en de Sovjet-Unie toe. De samenwerking maakte plaats voor wederzijds wantrouwen en conflicten. De oprichting in 1949 van twee militaire machtsblokken, de NAVO in het westen en het Warschaupact door de Sovjet-Unie en haar bondgenoten in het oosten betekende het begin van een nieuwe wereldorde met nieuwe oorlogsdreigingen: de “Koude Oorlog” was begonnen. De NAVO bereidde zich op een militair conflict voor. De Koninklijke Marine kreeg vanuit de NAVO een belangrijke coördinerende rol.
HET “MARITIEME PENTAGON” VAN NEDERLAND EN BELGIË
In en rond Vlissingen bevonden zich:
1 – MHQ Walcheren
Vanuit het maritime headquarters Walcheren werd een groot bevelsgebied gecoördineerd. Verspreid over meerdere bunkercomplexen waren hier in oorlogstijd honderden marinemensen actief en kwam de Admiraal Benelux en zijn staf in actie.
2 – MUD – Mijnen Uitkijkdienst
Ruim duizend man hielden in vredestijd de kustwateren langs de Westerschelde in de gaten. Men was beducht dat vijandelijke bommenwerpers mijnen zouden kunnen afwerpen die het onmisbare scheepvaartverkeer lam zouden kunnen leggen. De Mijnen Uitkijkdienst, afgekort MUD, had langs de Westerschelde meer dan 100 vaste en varende uitkijkposten. Zij hadden als taak de positie van deze gedropte mijnen vast te leggen en door te geven, zodat de marine er mijnenvegers op af kon sturen.
3 – MOC – Mobilisatie Opkomst Centrum
Vanuit hier konden in crisistijd duizenden marinemensen worden opgeroepen. Deze organisatie moest de verdeling van al die reservisten in perfecte banen leiden en regelde ook de accommodatie in kazernes en hotels op heel Walcheren.
MUSEUMSCHIP MERCUUR IN DE KOUDE OORLOG
De Mercuur – toen nog oceaanmijnenveger Hr.Ms. Onverschrokken geheten – lag vele jaren in conservatie om in tijden van oorlog ingezet te kunnen worden om de Noordzee vrij te houden van zeemijnen. In 1965 was er een nieuwe rol voorzien voor de schepen van de Onversaagd-klasse. Ze werden nu geclassificeerd als Administratieve Escorteschepen om in oorlogstijd konvooien te kunnen begeleiden. Ze beschikten aan boord over een ruimere accommodatie dan gewone mijnenvegers waardoor er extra staf mee kon.
TENTOONSTELLING OP DE MERCUUR
OP POST! is tot en met december 2023 te zien op museumschip Mercuur, Dok van Perry, Vlissingen. Kijk hier voor de openingstijden en bezoekersinformatie.
AANBOD VOOR GROEPEN
Op aanvraag is het mogelijk voor groepen om een speciale rondleiding door de tentoonstelling te krijgen. Neem even contact op als u hier gebruik van wilt maken.
KOUDE OORLOG WEEKEND
De Stichting Cultureel Erfgoed Koude Oorlog organiseerde op 22/23 oktober 2022 het Koude Oorlog weekend. Verspreid over tientallen locaties toonden allerlei musea aspecten van het culturele erfgoed uit deze tijd. Op de Mercuur ging onze radiohut weer even in de lucht, met dank aan de vrijwilligers radio-amateurs van de VERON Walcheren!
www.erfgoedkoudeoorlog.nl/evenementen/
