ONTDEK EEN UNIEK MARINESCHIP UIT DE JAREN '50 IN HARTJE MARITIEM VLISSINGEN
Conservator Rob Schouw bezocht onlangs een basisschool in Middelburg en liet de leerlingen kennismaken met de maritieme wereld. De kinderen kregen daarbij een actieve rol en vulden al luisterend de namen van de ruimtes aan boord in op een dwarsdoorsnede van het schip. Rob simuleerde ook lopende door de klas – met een boek achter zich aan – hoe een roer werkt en hoe je toplichten op een donkere zee waarneemt. Volgens de juf hingen ze aan zijn lippen! (Dat geloven we graag!)
… om precies te zijn: een fraai model van Hr.Ms. Veere (M842)! Dit schip was een van de mijnenvegers van de Dokkum-klasse en was van 1955-1986 in dienst. Het werd gebouwd op de werf van Smit & Zn. te Kinderdijk en niet te water gelaten maar met een kraan te water gezet. In 1972 werd het omgebouwd tot mijnenjager. Dankzij een schenking van de heer Degenaar is het model nu aan boord van museumschip Mercuur in Vlissingen te bewonderen.
Museumschip Mercuur kwam onlangs in het bezit van een wapenschild van Hr.Ms. Onverschrokken. Het heraldische scheepsembleem werd in 1959 ontworpen door de afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf en na advies door de Hoge Raad van Adel op 31 december 1959 vastgesteld. De beschrijving luidde: “In azuur, een zittende griffioen van goud, gebekt en genageld van keel”. Keel is een van de vijf heraldische kleuren en betekent rood. Genageld is eveneens een term in de heraldiek, gebruikt wanneer van een dier in een wapen de klauwen van een andere kleur zijn dan het dier zelf bijvoorbeeld een rode leeuw, genageld van blauw.
Het embleem verbeeldt de griffioen, een mystiek dier, voorgesteld door de bovenste helft van een adelaar op het lichaam van een leeuw. Symbool van uitgestrekte heerschappij, scherpzinnigheid en overleg met omzichtigheid en doorzicht. Het verstand van de adelaar, gepaard aan de kracht van de leeuw.
Hr.Ms. Onverschrokken lag op dat moment (in 1959) in conservatie en werd pas in 1971 weer in dienst gesteld, kort voor de verbouwing tot torpedowerkschip. Tot 1 mei 1973 droeg het schip nog de naam Hr.Ms. Onverschrokken en werd daarna herbenoemd in Hr.Ms. Mercuur, de traditionele naam voor torpedowerkschepen binnen de Koninklijke Marine.
Natuurlijk wisten de Zeeuwen van de vele bunkers in de Walcherse duinen en aan de Vlissingse boulevard. Daar zaten immers in oorlogstijd de Duitse troepen als deel van de beruchte “Atlantikwall” om een geallieerde landing af te slaan. Na de oorlog bleven diverse locaties verboden gebied en rezen her en der geheimzinnige antenne-installaties op uit de duinen.
Maar dat in de Koude Oorlog (1945-1991) in bunkercomplexen in en rond Vlissingen onder andere een geheim maritiem hoofdkwartier van de NAVO en de Nederlandse marine was gevestigd was eigenlijk alleen ingewijden bekend. En ook zij waren vanwege de geheimhouding lang niet altijd van alles op de hoogte.
Dankzij archiefonderzoek en gesprekken met betrokkenen is nu voor het eerst een omvattend beeld gereconstrueerd van de inzet van mensen en middelen voor de maritieme verdediging die vanuit Zeeland gecoördineerd werd. Ruim 4.500 marinemensen stonden in de regio stand-by in de Koude Oorlog.
KOUDE OORLOG
Aan het einde van de oorlog in West-Europa namen de spanningen tussen de westelijke geallieerden en de Sovjet-Unie toe. De samenwerking maakte plaats voor wederzijds wantrouwen en conflicten. De oprichting in 1949 van twee militaire machtsblokken, de NAVO in het westen en het Warschaupact door de Sovjet-Unie en haar bondgenoten in het oosten betekende het begin van een nieuwe wereldorde met nieuwe oorlogsdreigingen: de “Koude Oorlog” was begonnen. De NAVO bereidde zich op een militair conflict voor. De Koninklijke Marine kreeg vanuit de NAVO een belangrijke coördinerende rol.
HET “MARITIEME PENTAGON” VAN NEDERLAND EN BELGIË
In en rond Vlissingen bevonden zich:
1 – MHQ Walcheren
Vanuit het maritime headquarters Walcheren werd een groot bevelsgebied gecoördineerd. Verspreid over meerdere bunkercomplexen waren hier in oorlogstijd honderden marinemensen actief en kwam de Admiraal Benelux en zijn staf in actie.
2 – MUD – Mijnen Uitkijkdienst
Ruim duizend man hielden in vredestijd de kustwateren langs de Westerschelde in de gaten. Men was beducht dat vijandelijke bommenwerpers mijnen zouden kunnen afwerpen die het onmisbare scheepvaartverkeer lam zouden kunnen leggen. De Mijnen Uitkijkdienst, afgekort MUD, had langs de Westerschelde meer dan 100 vaste en varende uitkijkposten. Zij hadden als taak de positie van deze gedropte mijnen vast te leggen en door te geven, zodat de marine er mijnenvegers op af kon sturen.
3 – MOC – Mobilisatie Opkomst Centrum
Vanuit hier konden in crisistijd duizenden marinemensen worden opgeroepen. Deze organisatie moest de verdeling van al die reservisten in perfecte banen leiden en regelde ook de accommodatie in kazernes en hotels op heel Walcheren.
MUSEUMSCHIP MERCUUR IN DE KOUDE OORLOG
De Mercuur – toen nog oceaanmijnenveger Hr.Ms. Onverschrokken geheten – lag vele jaren in conservatie om in tijden van oorlog ingezet te kunnen worden om de Noordzee vrij te houden van zeemijnen. In 1965 was er een nieuwe rol voorzien voor de schepen van de Onversaagd-klasse. Ze werden nu geclassificeerd als Administratieve Escorteschepen om in oorlogstijd konvooien te kunnen begeleiden. Ze beschikten aan boord over een ruimere accommodatie dan gewone mijnenvegers waardoor er extra staf mee kon.
TENTOONSTELLING OP DE MERCUUR
OP POST! is tot en met december 2023 te zien op museumschip Mercuur, Dok van Perry, Vlissingen. Kijk hier voor de openingstijden en bezoekersinformatie.
AANBOD VOOR GROEPEN
Op aanvraag is het mogelijk voor groepen om een speciale rondleiding door de tentoonstelling te krijgen. Neem even contact op als u hier gebruik van wilt maken.
KOUDE OORLOG WEEKEND
De Stichting Cultureel Erfgoed Koude Oorlog organiseerde op 22/23 oktober 2022 het Koude Oorlog weekend. Verspreid over tientallen locaties toonden allerlei musea aspecten van het culturele erfgoed uit deze tijd. Op de Mercuur ging onze radiohut weer even in de lucht, met dank aan de vrijwilligers radio-amateurs van de VERON Walcheren!
www.erfgoedkoudeoorlog.nl/evenementen/
Hoe vaak komt dat nou in je bereik: een marineschip helpen om een mooier museum te worden? Zodat veel meer bezoekers er van mogen genieten, onder de indruk raken, de geschiedenis verbeeld zien worden aan boord? Met tentoonstellingen die zorgvuldig zijn opgebouwd, onder deskundige begeleiding worden toegelicht? Waar overal een eigen geur aangeeft: dit was een werkschip – sorry, IS een werkschip, want het bordje Werk in Uitvoering staat er wekelijks op. Bijvoorbeeld omdat de scheepshuid wordt geschilderd, of een lampje in originele staat wordt teruggebracht. Mercuur, ex-Onverschrokken, is nooit af, is een schip om trots op te zijn. Net als op de bemanning, trouwens: vrijwilligers die jarenlang van wanten weten. Ik help graag met de inzet van mijn enthousiasme, organisatiekunde, creativiteit, en help om imago en bestaanskracht te versterken.
En als dat schip dan ook nog ligt in het oudste droogdok van Nederland, dan dringt de verantwoordelijkheid wel door: het behouden waard, als unieke plek, verbonden met de maritieme omgeving die Vlissingen in haar genen heeft. Ik help graag om die combinatie namens de Stichting Maritiem Erfgoed Vlissingen (SMEV), rijk voor het voetlicht te brengen. Uniek en met recht van bestaan, genietbaar in haar eigenheid. Als je goed durft te kijken.
Ik ben Bert Schollema, 61, sinds kort voorzitter van de stichting. Met een vader die kapitein op de wilde kustvaart was, en een broer als oud-swtk’er. Getogen aan/op de Waddenzee te Harlingen, woon ik nu aan de Boule te Vlissingen, en werk als senior aan netwerken voor de HZ University of Applied Sciences. Ik breng tevens recente ervaring in als directeur van alle technische opleidingen bij HZ, waaronder Maritiem Officier (Marof).
Toch draait het om de Mercuur, als een dame op leeftijd die “haar mannen” kent en steevast meer karakter krijgt. Een team waar ik wel bij wil horen. Namens ons team hoop ik u binnenkort aan boord te mogen verwelkomen!
Op donderdag 7 juli – de marine-veteranendag – bezocht een delegatie van museumschip ex Hr.Ms. Mercuur de huidige Zr.Ms. Mercuur (A900) in Den Helder. We werden hartelijk ontvangen door commandant LTZ1 Bas Bolt, die zich zeer geïnteresseerd toonde in museumschip Mercuur, de stand van zaken en de laatste ontwikkelingen. Ook kregen we een uitgebreide rondleiding en toelichting op het werk aan boord van het huidige torpedowerkschip. Het schip is dit jaar tijdens de marinedagen (9e en 10 juli) opengesteld voor publiek. Meer informatie op https://werkenbijdefensie.nl/marinedagen
